Φιλανθρωπικά
Καταστήματα Μυτιλήνης
Καραντώνη 2, Μυτιλήνη :: ΤΚ-81100 :: 22510-28518

ΚΤΙΡΙΑ .::. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

[ ΤΟ ΙΔΡΥΜΑ ]   [ ΙΣΤΟΡΙΑ ]  

Ο ιερός ναός του Αγ. Θεράποντα είναι το μεγαλύτερο κτίριο που δεσπόζει με τον επιβλητικό όγκο του στην πόλη της Μυτιλήνης. Υπάγεται κατά πλήρη κυριότητα στα Φιλανθρωπικά Καταστήματα Μυτιλήνης, τα οποία διαδέχθηκαν το μοναδικό Φιλανθρωπικό Ίδρυμα της παλιάς Μυτιλήνης, που ήταν γνωστό με το όνομα " Ξενοδοχείο", όπως προελέχθει και του οποίου η σύσταση πρέπει να αναζητηθεί κατά το 17ο αιώνα. Από τις αρχές του 20ου αιώνα, ίσως και λίγο νωρίτερα, ο ναός του Αγ. Θεράποντος απέκτησε και ενορία, σήμερα λειτουργεί υπό την εποπτεία της Ιεράς Μητρόπολης Μυτιλήνης σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, ενώ ως ενοριακός ναός έχει την μεγαλύτερη ενορία.

Το 1850 κατά τη διάρκεια ανασκαφών ανέγερσης του ναού του Αγ. Θεράποντα υπάρχει η μαρτυρία από τον Γ. Α. Αριστείδη ότι εντοπίστηκαν αρχαία "Γραικορωμαϊκής" εποχής.
Το 1968 κατά την εκσκαφή θεμελίωσης του νέου κτιρίου των Φιλανθρωπικών Καταστημάτων εντοπίστηκαν αρχαία που αποτελούσαν ενιαίο σύνολο με αυτά που είχαν καταστραφεί έναν αιώνα νωρίτερα. Ανασκαφικές εργασίες πραγματοποιήθηκαν από τον τότε έφορο αρχαιοτήτων Β. Πετράκο.
Ευρήματα εδώλιο θεάτρου, ιωνικό ελλιπές επιστήλιο, λίθινα αρχαία και παλαιοχριστιανικά αρχιτεκτονικά μέλη.

Αρχαία επίχωση παρατηρήθηκε μόνο στη ΝΑ γωνία της ανασκαφής, όπου εντοπίστηκαν και κατεστραμενα ψηφιδωτά, που η αποξήλωση τους πιθανόν έγινε για να επαναχρησιμοποιηθούν οι ψηφίδες στην ύστερη αρχαιότητα.

Στο ήμισυ του σκάμματος αποκαλύφθηκε μεγάλος χώρος οικοδομήματος. Το Α. το Ν., και το Δ., πέρας του χώρου βρίσκονται κάτω από τις παρακείμενες οδούς και την προ του Αγίου Θεράποντος πλατεία. Ο Β. τοίχος σχηματίζει 5 κόγχες πλ. 0,70 μ., υπήρχαν όμως ακόμη δύο κόγχες που είχαν καταστραφεί παλαιότερα.

Η σπουδαιότητα του χώρου έγκειται στο αξιόλογο ψηφιδωτό δάπεδο, κατεστραμμένο σε μεγάλο μέρος του κυρίως στην αρχαιότητα και τον 19ο αιώνα κατά τη θεμελίωση του παλαιού νοσοκομείου. 

Στο Κάτω Τρίτος και στο ελαιόκτημα (Μοναστήρι) των Φιλανθρωπικών Καταστημάτων, βρίσκεται η Ιερά Μονή Ταξιαρχών που είναι το μοναδικό μοναστηριακό συγκρότημα των Βυζαντινών χρόνων που διασώζεται στη Λέσβο.

Για τη μονή δε διαθέτουμε καμιά γραπτή μαρτυρία που να αποδεικνύει τη λειτουργία της. Ό,τι γνωρίζουμε, ακόμη και το ότι ήταν αφιερωμένη στους Ταξιάρχες, προέρχεται από την προφορική παράδοση, η οποία την παρουσιάζει ως Βυζαντινό μοναστήρι που ερημώθηκε σε μη προσδιοριζόμενη εποχή, με επικρατέστερη την περίοδο καταλήψεως της Λέσβου από τους Οθωμανούς. Παρουσιάζεται μάλιστα ως γυναικείο μοναστήρι, υπαγόμενο στη γειτονική ανδρώα μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου.
Ο Σταυράκης Αναγνώστης, στο έργο του Λεσβιάς Ωδή, δίνει το στοιχείο ότι το μοναστήρι είχε ερημωθεί πολλά χρόνια πριν το 1850. Επίσης ο περιηγητής Richard Pococke, Επισκόπου του Ossοry, ο οποίος στο βιβλίο του A Description of the East (Λονδίνο 1745) αναφέρει ότι στην περιοχή υπήρχε ένα μικρό μοναστήρι που ανήκε διοικητικά στη Μητρόπολη Μυτιλήνης. Με κριτήριο, πάντως, τα δομικά του στοιχεία ο ναός τοποθετείται χρονικά στα τέλη του 15ου ή στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα.

Ο Ναός προσφέρει πολύτιμα αρχιτεκτονικά και ζωγραφικά στοιχεία. Δύο τμήματα του τέμπλου του σώζονται στο Βυζαντινό Εκκλησιαστικό μουσείο Μυτιλήνης.

Είναι συνεπτυγμένος σταυροειδής μονόχωρος ναός με τρούλο, με μικρές διαστάσεις (μήκος: 6,75 και πλάτος: 4,25μ), μια πολύ διαδεδομένη αρχιτεκτονική μορφή από τη μεσοβυζαντινή μέχρι την οθωμανική περίοδο.
Σήμερα γίνεται προσπάθεια αναστήλωσής του από την 8η Εφορία Βυζαντινών αρχαιοτήτων.